ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΓΙΑ ΑΥΤΙΣΜΟ: ΠΑΡΑΤΗΡΩ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ (για γονείς και Εκπαιδευτικούς Προσχολικής Αγωγής)

Το "σενάριο" είναι πολύ συνηθισμένο: ο εκπαιδευτικός, ο παιδίατρος, ο γονιός αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί.  Προσπαθεί να εντοπίσει και να περιγράψει τι συμβαίνει, αλλά δεν ξέρει από που να αρχίσει και τι να προσέξει. Θα μπορούσε να είναι αυτισμός;
Εάν κάτι τέτοιο απασχολεί και εσάς, χρησιμοποιήστε τις ακόλουθες  ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές όταν κάνετε παρατήρηση ενός παιδιού που είναι πιθανό να έχει αυτιστικά χαρακτηριστικά:

1. Παρατηρήστε την ικανότητα του παιδιού για βλεμματική επαφή:

• Κάνει το παιδί βλεμματική επαφή είτε αυθόρμητα, είτε όταν του το ζητάνε;

2. Παρατηρήστε την αλληλεπίδραση του παιδιού με παιχνίδια:

• Απασχολείται το παιδί με παιχνίδια;
• Αν ναι, παίζει με κατάλληλο τρόπο;
• Είναι ο τρόπος που παίζει με τα παιχνίδια περιορισμένος (παίζει τα ίδια και τα ίδια);
• Καθυστερεί να πλησιάσει τα παιχνίδια;
• Χειρίζεται τα παιχνίδια με επαναληπτικό τρόπο;

3. Παρατηρήστε πώς αλληλεπιδρά το παιδί με τους γονείς του:

• Αντιλαμβάνεται το παιδί τους γονείς του;
• Αλληλεπιδρά μαζί τους ή τους αποφεύγει;
• Είναι ή όχι συνεργάσιμο με τους γονείς του;
• Ξεκινά από μόνο του κάποια επαφή που εμπεριέχει στοργή (κάθεται στα γόνατά τους, τους αγκαλιάζει, τους φιλά);
• Όταν ο γονιός ζητά μιαν αγκαλιά από το παιδί, εκείνο ανταποκρίνεται κατάλληλα, ή φεύγει /γυρνά από την άλλη πλευρά;
• Πόση πειθαρχία χρειάζεται να εξασκήσουν οι γονείς για να συμμορφωθεί το παιδί με αυτά που του ζητάνε;

4. Παρατηρήστε την ομιλία του παιδιού:

• Μιλάει το παιδί;
• Τι είδους ομιλία έχει;
• Είναι κατάλληλη για την ηλικία του;
• Είναι ιδιόμορφη, παράξενη ή ακατάληπτη;
• Ονομάζει το παιδί παιχνίδια όταν κάποιος του το ζητήσει;

5. Παρατηρήστε το συναίσθημα του παιδιού:

• Τι εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες ή στάση σώματος έχει το παιδί;
• Δείχνει το συναίσθημά του κατάλληλο ή ακατάλληλο με την περίσταση;
• Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του είναι περιορισμένες, μέτριες ή υπερβολικές;
• Δείχνει ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια; Αν ναι,, πώς το κάνει;

6. Παρατηρήστε την κινητικότητα και τη δραστηριότητα του παιδιού:

•  Κινείται με τρόπο και ρυθμό κατάλληλο για την ηλικία του;
• Μοιάζει απαθές;
• Είναι δύσκολο να το κάνεις κάποιος να ανταποκριθεί σε οτιδήποτε;
• Εκδηλώνει αυτο-ερεθιστικές συμπεριφορές (στριφογυρίζει τα χέρια, κάνει επαναλαμβανόμενους ήχους, χοροπηδά επαναλαμβανόμενα κλπ);
• Τι είδους είναι αυτές;
• Είναι εύκολο ή δύσκολο να τραβήξει κανείς την προσοχή του σε διαφορετική δραστηριότητα;

7. Παρατηρήστε πώς αλληλεπιδρά το παιδί με εσάς:

• Είναι συνεργάσιμο ή όχι;
• Μοιάζει εξαιρετικά απόμακρο;
• Μοιάζει σαν να μην σας παρατηρεί καν;
•  Έχει το παιδί ξεσπάσματα νεύρων;

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ:
1. Παιχνίδια που κάνουν μουσικούς ήχους όταν το παιδί γυρίζει ένα μοχλό ή τραβά ένα κορδόνι
2. Ελικόπτερα
3. Φακοί
4. Τηλεφωνάκια που κουδουνίζουν όταν το παιδί πατάει τα κουμπιά
5. Μπάλες με διάφορε υφές
6. Σβούρες
7. Κύβοι (δέκα κομμάτια)
8. Κούκλα, φλυτζανάκι, τσαγιέρα, κουταλάκι, πιατάκι κλπ
9. Τόπι για παιχνίδι πάρε-δώσε

Οι παραπάνω ερωτήσεις δεν στοχεύουν στη διάγνωση -αυτή είναι ευθύνη του παιδοψυχιάτρου. Διευκολύνουν όμως την καλή παρατήρηση των νηπίων με προβλήματα στην αλληλεπίδραση και την επικοινωνία, η οποία μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια για την εξέλιξη του παιδιού.
Ο παιδαγωγός δεν χρειάζεται να είναι εξειδικευμένος στον αυτισμό για να κάνει μια τέτοια εμπεριστατωμένη παρατήρηση. Η εμπειρία μου από τα επτά χρόνια που εργάστηκα στα ΚΕΔΔΥ λέει ότι έχοντας το εξαιρετικό πλεονέκτημα να περνά χρόνο με το παιδί σε συνθήκες που ευνοούν την αντικειμενική παρατήρηση, ο  παιδαγωγός μπορεί να δώσει πολύτιμες και αναντικατάστατες πληροφορίες στο γονιό και τον ειδικό.
Ακολουθώντας τις παραπάνω καυτευθυντήριες γραμμές, η παρατήρηση αυτή μπορεί πραγματικά να γίνει ο αποφασιστικός μοχλός για την πρώιμη παρέμβαση: η οποία είναι το μεγάλο στοίχημα στον αυτισμό!

Βιβλιογραφία: Schoplew, Reichler & Renner, 1986. Schreibman, 1988

Πηγή: Σελίδα Facebook: ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ της ΣΠΥΡΙΔΟΥΛΑΣ ΚΩΤΣΗ-Παιδοψυχίατρος